Τρίτη 16 Νοεμβρίου 2010

Κλιματικές αλλαγές - φαινόμενο του θερμοκηπίου

Σημείωση Ανορθόδοξου:

Σήμερα έχω τη χαρά να καλωσορίσω μια νέα συγγραφέα, τη Bloody Mary. Ανήσυχο πνεύμα, πολυτάλαντη και συνειδητοποιημένη, ελπίζουμε οτι θα φέρει νέο αέρα στο ιστολόγιο. Τις καλύτερες ευχές μας λοιπόν για το πρώτο της άρθρο, που κινείται στο χώρο της περιβαλλοντολογίας, ενός τομέα για τον οποίο οι προσωπικές μου γνώσεις είναι ελάχιστες. Το παρακάτω κείμενο είναι γραμμένο για να ενημερώσει, αλλά και για να προβληματίσει: Είναι ακριβή και ρεαλιστικά τα σενάρια που μας απειλούν με ταχεία υπερθέρμανση του πλανήτη ή μήπως είναι προϊόντα ελλιπών γνώσεων και προκαταλήψεων;

Λόγω της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας, η Γη θα έπρεπε να γίνεται διαρκώς θερμότερη. Αυτό όμως δεν συμβαίνει, καθώς η ενέργεια που λαμβάνεται εξισορροπείται από την ενέργεια που χάνεται ή εκπέμπεται στο διάστημα. Από την εισερχόμενη ηλιακή ενέργεια το 51% περίπου φθάνει στην επιφάνεια της γης, το 19% απορροφάται στην ατμόσφαιρα και το 30% επιστρέφει πίσω στο διάστημα. Μόνο το 6% της ενέργειας που έχει απορροφηθεί από την ξηρά και τους ωκεανούς εκπέμπεται άμεσα στο διάστημα, ενώ το υπόλοιπο 45% απορροφάται από τους υδρατμούς και τα αέρια, που με τη σειρά τους κατακρατούν σημαντικό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας, εκπέμποντας το στην ατμόσφαιρα με τη μορφή θερμότητας. Το έδαφος και η ατμόσφαιρα μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια που απορρόφησαν σε θερμότητα, κάτι που έχει ονομαστεί φαινόμενο του θερμοκηπίου, χωρίς το οποίο η Γη θα ήταν ένας παγωμένος πλανήτης... Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις έχουν αυξήσει τη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και άλλων αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου όπως το μεθάνιο, οι χλωρο-φθορο-υδρογονάνθρακες, το οξείδιο του αζώτου. Καθώς οι συγκεντρώσεις των αερίων που απορροφούν ακτινοβολία αυξάνουν, θα αυξάνεται ανάλογα και η εκπομπή θερμότητας στην ατμόσφαιρα. Με τις υπάρχουσες παρατηρήσεις, φαίνεται ότι από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας έχει αυξηθεί κατά 0,5° έως 1° C.


Οι επιστήμονες, προκειμένου να προβλέψουν τις μελλοντικές κλιματικές αλλαγές, προσπαθούν να εξετάσουν τις κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος. Οι ενδείξεις για τις αλλαγές αυτές προέρχονται από μεθόδους όπως είναι η καταγραφή θερμοκρασιών, η παρατήρηση δακτυλίων κορμών δέντρων, η εξέταση χημικών χαρακτηριστικών του θαλάσσιου ιζήματος, η ανάλυση πυρήνων πάγου και απολιθωμάτων. Οι αναλύσεις των αερίων που παγιδεύτηκαν στους πάγους της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας έδειξαν ότι η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας τα τελευταία 160.000 χρόνια παρουσιάζει τις ίδιες τάσεις μεταβολής με τη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα. Οι χαμηλές θερμοκρασίες (παγετώδεις περίοδοι) συμπίπτουν με χαμηλές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα, ενώ οι μεσοπαγετώδεις περίοδοι ξεχωρίζουν λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και των υψηλών συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα. Με τις υπάρχουσες όμως εκτιμήσεις, φαίνεται ότι η μεταβολή της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα δεν είναι ικανή από μόνη της να προκαλέσει τέτοιες μεταβολές στη θερμοκρασία. Αλλά ποιοι είναι οι επιπρόσθετοι παράγοντες που επηρεάζουν μακροπρόθεσμα το κλίμα;


Οι κλιματικές αλλαγές τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια φαίνεται ότι προκλήθηκαν κατά κύριο λόγο από τις διακυμάνσεις της ηλιακής ακτινοβολίας στη γη, εξαιτίας των μεταβολών της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο. Οι διακυμάνσεις της ηλιακής ακτινοβολίας επέδρασαν στις αλληλεπιδράσεις ατμόσφαιρας – ωκεανών, με μεταπτώσεις στα πρότυπα κυκλοφορίας τους, ενώ υπήρξαν μεταβολές στον κύκλο του άνθρακα και στον κύκλο του ύδατος. Άμεσα επακόλουθα ήταν η μεταβολή της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας και οι αλλαγές στην ταχύτητα της θερμοαλατικής κυκλοφορίας. Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσουμε οτι με τον όρο θερμοαλατική κυκλοφορία ονομάζουμε την κίνηση των θαλάσσιων ρευμάτων σε μεγάλα βάθη. Η κίνηση αυτή προκαλείται από τις μεταβολές της πυκνότητας του νερού, η οποία εξαρτάται άμεσα από την θερμοκρασία και από την αλατότητα. Οι παγετώδεις περίοδοι χαρακτηρίζονται από αργή θερμοαλατική κυκλοφορία, χαμηλές θερμοκρασίες στους ωκεανούς και χαμηλές συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα. Οι μεσοπαγετώδεις περιόδοι χαρακτηρίζονται από μεγάλες ταχύτητες θερμοαλατικής κυκλοφορίας και υψηλή συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα.


Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν μοντέλα και δοκιμάζουν διάφορα σενάρια για το τι πρόκειται να συμβεί στα επόμενα 50+ χρόνια. Τα μοντέλα, τα οποία χρησιμοποιούνται συνήθως για να προβλέψουν τις μεταβολές που θα συμβούν σε μια περιοχή, έχουν ως υπόθεση τι θα γίνει αν διπλασιαστεί η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα. Για παράδειγμα, για τους 33 μεγαλύτερους ποταμούς της γης, προβλέπεται ότι θα αυξηθεί η ροή στους 25 από αυτούς αν διπλασιαστεί το διοξείδιο του άνθρακα. Η εφαρμογή ενός τέτοιου μοντέλου στο Μισισιπή, προβλέπεται ότι θα προκαλέσει αύξηση της ροής του κατά 20%. Η μεγαλύτερη είσοδος γλυκού νερού στον Κόλπο του Μεξικού θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αλατότητας στις παράκτιες περιοχές, ελαττώνοντας την ήδη χαμηλή περιεκτικότητα του νερού σε οξυγόνο (ο κόλπος του Μεξικού αποτελεί τη μεγαλύτερη υποοξική ζώνη του Δ. Ατλαντικού).


Η θετική συσχέτιση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου παρουσιάζει προβλήματα, γιατί μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας παρατηρήθηκε και στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα, όταν η συγκέντρωση των αερίων αυτών ήταν μικρή. Σύμφωνα με τις προβλέψεις και τις εκτιμήσεις των μοντέλων στους Η/Υ, η θερμοκρασία πάνω στη γη θα έπρεπε να έχει προκαλέσει αύξηση 0.8°-2.6° C, η παρατηρούμενη όμως αύξηση είναι μικρότερη από την προβλεπόμενη. Επίσης, το μοντέλο προέβλεπε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας θα ήταν μεγαλύτερη στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, ενώ παρατηρείται το αντίθετο. Δεν είναι ξεκάθαρο ακόμα αν οι αλλαγές στην παγκόσμια μέση θερμοκρασία οφείλονται στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων του θερμοκηπίου ή αν η θερμοκρασιακή μεταβολή έχει φυσικά αίτια. Αυτό το οποίο φαίνεται να έχει συμβεί λόγω της αύξησης των αερίων των θερμοκηπίου είναι η αύξηση της ελάχιστης ημερήσιας θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της νύχτας ή τις πρώτες πρωινές ώρες. Επειδή η ατμόσφαιρα είναι πλούσια σε διοξείδιο του άνθρακα μοιάζει τη νύχτα με ένα σκέπασμα, που διατηρεί τις θερμοκρασίες υψηλές, με αποτέλεσμα το ημερήσιο εύρος διακύμανσης της θερμοκρασίας να μειωθεί στις περισσότερες περιοχές της γης. Η αύξηση της θερμοκρασίας τη νύχτα οφείλεται σε αύξηση της νέφωσης πάνω από το έδαφος, εξαιτίας φυσικών μεταβολών, αλλά και λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Η νέφωση παγιδεύει και ακτινοβολεί εκ νέου τη θερμότητα που διαφεύγει από το έδαφος.


Οι προσπάθειες των επιστημόνων να προβλέψουν τις κλιματικές μεταβολές, που μπορεί να προκύψουν από τις ανθρωπογενείς επιδράσεις, έφεραν στο φως πληροφορίες για τις κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε υπάρχει φυσική μεταβλητότητα του κλίματος. Υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα κατά πόσο η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου μπορεί από μόνη της να προκαλέσει κλιματική αλλαγή, ενώ θεωρείται πιο βέβαιο ότι οι μεταβολές στη θερμοαλατική κυκλοφορία επέδρασαν στην αλλαγή του κλίματος στο παρελθόν. Είναι λοιπόν δικαιολογημένες οι αντιδράσεις μεγάλης μερίδας του τύπου, καθώς και κάποιων «ειδικών», αναφορικά με το μέλλον του κλίματος στον πλανήτη; Είναι ρεαλιστικά τα σενάρια που μιλούν για αύξηση της στάθμης των θαλασσών κατά 10-20 μέτρα, με συνακόλουθη καταστροφή πολλών παράκτιων πόλεων; Ή μήπως είναι όλα αυτά αποτέλεσμα της ημιμάθειας κάποιων συγγραφέων και του πανικού που προκαλείται;


Βιβλιογραφία:

  • Μουστάκα-Γούνη Μ. «Ωκεανογραφία, μια βιολογική προσέγγιση», εκδόσεις Exin

8 σχόλια:

Conko είπε...

Πολύ καλό το ντεμπούτο Bloody Mary... Επιστημονική γραφή, δηλαδή απλή, μεστή και ψύχραιμη.
Καλή αρχή!

SRY είπε...

Καλή αρχή κι από μένα. Ούτε εγώ είμαι ειδικός στο θέμα, πρόσφατα όμως έπεσε στην αντίληψή μου ένα ντοκυμαντέρ με θέμα την κλιματική αλλαγή και τίτλο "Η μεγάλη απάτη της παγκόσμιας υπερθέρμανσης":

http://www.youtube.com/watch?v=sbq0y_Y7Ue0

Ουσιαστικά αποτελεί απάντηση στο γνωστό ντοκυμαντέρ του Αλ Γκορ και απορρίπτει τη θέση του ότι η αύξηση του CO2 από τον ανθρώπινο παράγοντα προκαλεί άνοδο της θερμοκρασίας (με βάση ένα διάγραμμα που παρουσιάζει τη σχέση CO2 και θερμοκρασίας), λέγοντας ότι στην πραγματικότητα είναι η άνοδος της θερμοκρασίας αυτή που προκαλει αύξηση του CO2, κι ότι η αύξηση της θερμοκρασίας οφείλεται σε άλλους παράγοντες που σχετίζονται κυρίως με τον ήλιο και τα όσα συντελούνται σ' αυτόν. Κι ότι, ακόμα και σήμερα, το CO2 που παράγει ο άνθρωπος είναι μόλις ένα κλάσμα μπροστά σ' αυτό που προκαλείται από άλλους παράγοντες.

Αν και οι θέσεις του παρουσιάζονται αρκετά πειστικά (τουλάχιστον στα μάτια ενός μη-ειδικού), το τέλος του με άφησε με ανάμεικτα συναισθήματα, μιας και από τη μια ζητά μια ψύχραιμη αντιμετώπιση του θέματος (και σωστά), από την άλλη όμως μοιάζει να απενοχοποιεί πλαγίως το ρόλο της βιομηχανίας και να περιφρονεί το οικολογικό κίνημα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Εάν και εφόσον λοιπόν οι θέσεις τους είναι σωστές, τότε το οικολογικό κίνημα θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να βγάλει από την ατζέντα του το θέμα "κλιματική αλλαγή" και να εστιάσει στα επιβεβαιωμένα προβλήματα που προκαλεί η σύγχρονη βιομηχανία, και πιο συγκεκριμένα ο τρόπος με τον οποίο αυτή λειτουργεί.

Bloody Mary είπε...

Ευχαριστώ πολύ για τα σχόλια σας!

Το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να μην οφείλεται στη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, δε σημαίνει ότι, σε καμιά περίπτωση, πρέπει να υποτιμηθεί το οικολογικό κίνημα. Οι βίαιες επεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και στην εξαφάνηση πολλών ειδών, ζώων και φυτών.

Η φύση είναι ικανή από μόνη της να αντισταθμίζει τις αλλαγές που συμβαίνουν βαθμιαία από φυσικά αίτια και έτσι διατηρείται μια ισορροπία. Οι απότομες και γρήγορες μεταβολές όμως που προκαλούνται από τον άνθρωπο δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για την ανάκαμψή του περιβάλλοντος.

Dyer είπε...

Καλό ξεκίνημα και από μένα Bloody Mary.
Συνήθως η μεταβολή ενός παράγοντα δεν ανατρέπει την ισορροπία ενός πολυσύνθετου συστήματος. Συμφωνώ ότι παράγων CO2 είναι υπερτιμημένος.
Πιθανόν αν συνδυαστεί μια περίοδος έντονης ηλιακής δραστηριότητας σε συνδυασμό με τη περιστροφή της γης πλησιέστερα στον ήλιο, το παραγόμενο CO2 από τον άνθρωπο να ανατρέψει τις ισορροπίες. Όπως όμως μπορεί να συμβεί και το αντίθετο.
Ένα είναι το βέβαιο, το σενάριο αυτό τα τελευταία χρόνια πουλάει πολύ …..και τα κέρδη κάποιων είναι μεγάλα.
Ας είμαστε επιφυλακτικοί.

rexides είπε...

Αυτή τη στιγμή το θέμα έχει καταντήσει λίγο πολύ "εγώ είπα/εσύ είπες". Όχι ότι δεν υπάρχει επιστημονική βάση στα επιχειρήματα της κάθε πλευράς, άλλα τα στοιχεία είναι τόσο περίπλοκα που όπως φαίνεται δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση για το αν για την κλιματική αλλαγή φταίει ο άνθρωπος.

Εγώ από την πλευρά μου κλιματολόγος δεν είμαι, οπότε βασίζομαι σε άλλα κριτήρια για να επιλέξω πλευρά. Πρώτον, η μία άποψη συμφέρει σε σημαντικό βαθμό τις βιομηχανίες, οπότε τίθεται θέμα αμεροληψίας (να τονίσω το "τίθεται θέμα", όχι ότι όντως ισχύει αυτό). Δεύτερον, εάν ως ανθρωπότητα υποστηρίξουμε την άποψη πως εμείς είμαστε οι υπαίτιοι και μειώσουμε την βιομηχανική παραγωγή, και τελικά αποδειχτεί λάθος, τελικά το αποτέλεσμα θα είναι ένα κάπως χαμηλότερο βιωτικό επίπεδο. Αντίθετα, εάν αποδεχτούμε τα φυσικά αίτια, συνεχίζουμε ανεξέλεγκτα και τελικά αποδειχτεί λάθος, τα αποτελέσματα θα είναι κατά πολύ χειρότερα.

Οπότε σε αυτό το σημείο που βρισκόμαστε υποστηρίζω τα ανθρωπογενή αίτια.

Αντώνης (apeleytheros) είπε...

χαίρετε,
ωραίο ντεμπούτο για άρθρο, αν και τελικά δεν λαμβάνει θέση σχετικά με την υπερβολή η όχι των διαφόρων προβλέψεων. Ίσως μια μελλοντική ανάρτηση ρίξει μια ματιά στις σχετικές έρευνες και μας κάνει μια αντιπαράθεση που να βγάζει συμπέρασμα (άν έχεις διάθεση και χρόνο φυσικά!!)
Επίσης ίσως θα μπορούσες να σχολιάσεις για τους παράγοντες ανατροφοδότησης του φαινομένου και για τα σενάρια "σημείου μη επιστροφής" όπως πχ λιώσιμο των πάγων/παγετώνων = μείωση ανακλαστικότητας της γής = αύξηση της απορρόφησης της ηλιακής ακτινοβολίας (=αυξηση της θερμοκρασίας)
η για τα σενάρια απελευθέρωσης αποθεμάτων μεθανίου παγιδευμένων τους πάγους,
η για την καταστροφή των δασών = μείωση τη απορρόφησης του co2 κλπ.. υπάρχουν πάρα πολλά!

Γράφω για να σχολιάσω και ένα σχόλιο:

σχετικά με το βίντεο:
"Η μεγάλη απάτη της παγκόσμιας υπερθέρμανσης" (a.k.a. The great global warming swingle):
http://www.youtube.com/watch?v=sbq0y_Y7Ue0

έχουν γραφτεί πολλά, καθόλου τιμητικά για τους δημιουργούς του που αναφέρονται σχετικά με την ακρίβεια των στοιχείων, παραποίηση των λεγομένων των επιστημόνων που συμμετέχουν (κοπτοραπτική στις συνεντεύξεις τους, με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι να ζητήσουν να μην συμπεριληφθούν στο βίντεο), καθώς και για τα κίνητρα των δημιουργών του (επαγγελματίες αμφισβητίες).
Υπάρχει άρθρο στην αγγλική wiki που αναφέρεται αναλυτικά στις ατασθαλίες του συγκεκριμένου βίντεο, και είναι πολλές. Όπως και σε άλλες παρόμοιες παρατυπίες που έχουν κάνει κατά καιρούς (δεν τις θυμάμαι τώρα, όποιος ενδιαφέρεται ας ψάξει)


Τα παραπάνω δεν τα αναφέρω για να λάβω θέση για το πόσο το φαινόμενο είναι ανθρωπογενές, αλλά γιατί καλό είναι να στηριζόμαστε στο κατα δύναμην αντικειμενικές πηγές

Ανορθόδοξος είπε...

Να σχολιάσω κι εγώ με τη σειρά μου. Νομίζω πως το άρθρο παραθέτει με περιληπτικό και όσο το δυνατόν επιστημονικό τρόπο στοιχεία και γεγονότα. Μια πλήρης και εκτενής παρουσίαση του θέματος θα γέμιζε ολόκληρο τόμο...

Είναι σωστή η εκτίμηση οτι οι έρευνες κάποιων επιστημονικών ομάδων χρηματοδοτούνται από τις πολυεθνικές με σκοπό να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Από την άλλη όμως, φτάνουμε σε παραλογισμό αν λαμβάνουμε υπόψη μας μόνο όσα στοιχεία είναι ΚΑΤΑ των πολυεθνικών, ενεργώντας κατά κύριο λόγο συναισθηματικά.

Εύχομαι να ευαισθητοποιηθούμε κάποτε όλοι για το περιβάλλον, θα πρέπει όμως να συντονίσουμε τις ενέργειές μας προς την κατεύθυνση που θα έχει τα περισσότερο θετικά αποτελέσματα. Στην αντίθετη περίπτωση, είναι απλά άδικος κόπος...

Μιχάλης Ρ. είπε...

“Η ώριμη θεωρία του άγουρου φρούτου είναι αυτή που αποφασίζει τη θα παρατηρήσουμε. Albert Einstein”.
Έχω την άποψη ότι η ζωντανή Γη υπερβαίνει την λογική της στείρας λογιστικής των αριθμών και των μετρήσεων. Υπέρβαση και ρυθμιστής της ζωής από Μόνη της θα αποκαλύψει τον αναπόφευκτο δρόμο και θα επιβάλλει “μνημόνιο” επιβίωσης ή αλλαγή σελίδας. Ότι είναι να γίνει θα γίνει και το τέλος ίσως δεν προέλθει από τη κλιματική αλλαγή. Άλλωστε η αποδοχή του προβλήματος δεν μας καθιστά αθώους για το έγκλημα αφού συμμετέχουμε ενεργά, δυναμικά και απροκάλυπτα. Επιμένω ότι το κατ’ εξοχήν πρόβλημα της εποχής είναι η δυσκοιλιότητα και η κυτταρίτιδα. Περαστικά και καλή σαρακοστή. Εμένα με πνίγει η καθημερινότητα που τόσα χρόνια απείχα από τις εκδηλώσεις της και τώρα που την γνώρισα μακαρίζω το πιεσμένο και αγχοτικό χθες.
Ελπίδα. Η αίσθηση που έχεις ότι η αίσθηση που έχεις δεν θα είναι μόνιμη.